Είναι διαχρονικό φαινόμενο οι ανθρώπινες κοινωνίες να αναζητούν σύμβολα υπερηφάνειας και αρετής, και διόλου σπάνια τέτοια σύμβολα ενσαρκώνονται με τη μορφή ανθρώπων εξαιρετικά ρωμαλέων και γενναίων, των οποίων τα κατορθώματα στέκονται ως πυλώνες μίμησης και διδαχής για όσους τα γνωρίζουν. Ο Παναγής “Κουταλιανός”, από τη Κούταλη της Προποντίδας, είχε για τους συνανθρώπους του, το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, αξία ανάλογη με αυτή του Ηρακλή στην Αρχαία Ελλάδα και του Διγενή Ακρίτα στο δεύτερο μισό της ιστορίας της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.
O Παναγής Κουταλιανός (στα αγγλικά Antonio Panay, που ίσως να υποδηλώνει ότι το πραγματικό του ελληνικό επίθετο ήταν “Αντωνίου”), φαίνεται να γεννήθηκε περίπου το 1847 στο νησάκι της Κούταλης της Προποντίδας, ένα νησί με μεγάλη ναυτική παράδοση, την οποία οι κάτοικοι του συνέχισαν και μετά την εγκατάσταση τους στο νησί της Λήμνου. Από μικρός ήρθε σε επαφή με τη θάλασσα και από νωρίς μπάρκαρε με τον πατέρα του. Περίπου στην ηλικία των 19 ετών φαίνεται πως άφησε την Κούταλη πίσω του και ξεκίνησε να ταξιδεύει στον κόσμο. Η προφορική παράδοση θέλει τον Παναγή να σκοτώνει έναν Τούρκο που τον αδίκησε, λίγο πριν φύγει από το νησί. Έκτοτε, ο Παναγής γύρισε πολλά λιμάνια της Μεσογείου, της Ευρώπης (και ύστερα ακόμα και της Αμερικής και της Ασίας), διαλαλώντας τη ρώμη του και την ανοσία του στον φόβο, χτίζοντας παράλληλα έναν μύθο γύρω από το πρόσωπο του. Ο “Κουταλιανός” έγινε ο Έλληνας που ταξίδευε τον κόσμο και έφερε μαζί του την Ελλάδα και τη δίψα των συμπατριωτών του για μεγάλα επιτεύγματα.
Ο τύπος της εποχής του, μιλά για έναν παλαιστή αήττητο, που εκτός από το να μάχεται, πρόσφερε και εκπληκτικές επιδείξεις δύναμης και αντοχής. Στην Αμερική των δεκαετιών που ακολούθησαν τον Αμερικάνικο εμφύλιο πόλεμο, ο Παναγής Κουταλιανός μαζί με τα υπόλοιπα μέλη του “θιάσου” του περιόδευαν με μεγάλη επιτυχία, εκμεταλλευόμενοι την τάση της εποχής που ήθελε τους άντρες γυμνασμένους και πειθαρχημένους (τάση που συνεχίστηκε και για μεγάλο μέρος του 20ού αιώνα).
Σαφώς, είναι εξαιρετικά δύσκολο να εκτιμήσει κανείς την πραγματικότητα και τη μυθοπλασία γύρω από το όνομα του Κουταλιανού. Στους σπουδαίους “άθλους” που του αποδίδονται συγκαταλέγονται οι σφαγές μεγάλων θηρίων (τίγρης, ταύρος, αρκούδα) με τρόπους μάλλον ανθρωπίνως αδύνατους. Το βέβαιο είναι ότι ο Παναγής Κουταλιανός υπήρξε μία προσωπικότητα που γέννησε το ενδιαφέρον των συγχρόνων του και δε ξεχάστηκε γρήγορα. Η ιστορία του ονόματος συνεχίστηκε και με τον απόγονο του Δημήτριο Μακρή Κουταλιανό, ο οποίος ακολούθησε ανάλογη πορεία στο βίο του, όντας και ο ίδιος εξαιρετικά δυνατός και δημοφιλής.
Η ζωή του Παναγή Κουταλιανού του πρόσφερε ταξίδια, παιδιά, φήμη, ακόμα και εμπειρίες πολέμου, αλλά μάλλον κατά τα τελευταία της χρόνια ακολούθησε πολύ πιο ήρεμη πορεία. Εικάζεται ότι ο ήρωας της Κούταλης πέθανε περί το 1916 στην Κωνσταντινούπολη, δύο χρόνια μετά τους πρώτους διωγμούς πληθυσμών από τη Μικρά Ασία. Στη Νέα Κούταλη της Λήμνου, μπορεί κανείς να επισκεφτεί το μνημείο που στέκει αφιερωμένο σε αυτόν.
