Στην κωμόπολη της Βολισσού, δίπλα στη θάλασσα, βρίσκεται στο μοναστήρι της Αγίας Παρθενομάρτυρος Μαρκέλλας της Χιοπολίτιδος. Στο χώρο του προσκυνήματος είναι κτισμένος ο Ιερός Προσκυνηματικός Ναός και σε απόσταση 2 χλμ. υπάρχει το Αγίασμα και ο τόπος του Μαρτυρίου της.
Ο Νικολής Αποστόλης ήταν αγωνιστής του Εθνικού Αγώνα, ως αρχηγός του στόλου των Ψαριανών. Αξιοσημείωτη ναυτική του επιτυχία ήταν η πυρπόληση του τούρκικου δίκροτου στην Ερεσό της Μυτιλήνης, το Μάιο του 1822. Πέθανε τον Απρίλιο του 1827, πάμφτωχος σχεδόν αφού διέθετε αφειδώλευτα όλα του τα χρήματα υπέρ του Αγώνα.
Ο Δημήτριος Παπανικολής (1790-1855) υπήρξε σπουδαίος ναυμάχος και διάσημος πυρπολητής κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Το όνομα «Παπανικολής» έχει δοθεί σε διάφορα υποβρύχια του ελληνικού πολεμικού ναυτικού προς τιμή του αγωνιστή.
Προεπαναστατικά στο νησί των Ψαρών λειτουργούσε η Βουλή, ενώ οι συνελεύσεις λάμβαναν χώρα στην πλατεία της Δημογεροντίας έξω από το κτήριο. Η αναστήλωσή του κτιρίου έχει πραγματοποιηθεί αρκετές φορές και η χρήση του τροποποιείται ποικιλοτρόπως. Σήμερα γίνονται προσπάθειες για την επαναλειτουργία του.
Το πραγματικό όνομα του Κανάρη ήταν Κωνσταντής Νικολάου Σπηλιωτέας. Εκτός από μεγάλος ήρωας της Επαναστάσεως του 1821, σημαντικός ήταν και ο ρόλος του στα πολιτικά δρώμενα της Ελλάδας.
Ο Κωνσταντίνος Νικόδημος ήταν Ψαριανός πυρπολητής, στρατιωτικός και απομνημονευματογράφος του ναυτικού αγώνα του 1821. Συνέβαλλε στο σχηματισμό Εθνικού Στόλου δωρίζοντας όλη την ακίνητη περιουσία του στο ταμείο του Στόλου. Προς τιμή του, το Ναυτικό Νοσοκομείο έχει ονομαστεί Νικοδήμειο.
Το χωριό Ανάβατος της Χίου υπήρξε ένα από τα σημεία του νησιού, που λειτούργησε ως καταφύγιο για τους κατοίκους του, στη Σφαγή του 1822, εξαιτίας των φυσικών τειχών του βουνόλοφου με τις απόκρημνες πλαγιές του. Η θέση «Κάτω Κακούιν» αποτέλεσε την αχίλλεια πτέρνα του οχυρού και βοήθησε τον Οθωμανικό στρατό στην κατάκτηση του οχυρού και στη σφαγή των κατοίκων του.
Οι Οινούσσες βρίσκονται περίπου 2 χλμ. βορειοανατολικά της Χίου και διακρίνονται για τη μεγάλη ναυτική τους παράδοση. Το νησί διαθέτει το Ναυτικό Λύκειο, το Ναυτικό Μουσείο, την Ακαδημία του Εμπορικού Ναυτικού, το Πνευματικό Κέντρο, τον Ιστορικό Ναό του Αγίου Νικολάου καθώς και τη Μονή Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.
Η καταστροφή της Χίου το 1822 από τους Οθωμανούς αποτελεί ένα από τα πιο φρικτά γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης. Πάνω από 20.000 κάτοικοι σφαγιάστηκαν, και άλλοι 50.000 έως 60.000 πουλήθηκαν ως σκλάβοι, ενώ τα περισσότερα χωριά καθώς και η πόλη της Χίου καταστράφηκαν ολοσχερώς.
Η Ιερά Μονή Αγίου Μηνά που βρίσκεται στο Νεοχώρι της Χίου, αποτελεί τόπο ηρωικού αγώνα, θυσίας και μαρτυρίου. Η επιθυμία των Τούρκων να καταπνίξουν την Επανάσταση των Χιωτών, τους οδήγησε στην επίθεση στο Μοναστήρι, όπου είχαν καταφύγει οι κάτοικοι της Χίου προκειμένου να σωθούν. Πάρα την αρχική αντίσταση των οχυρωμένων χριστιανών, οι Τούρκοι θανάτωσαν και έκαψαν ζωντανούς όλους όσους πίστευαν ότι είχαν βρει άσυλο σε αυτό.
Τη νύχτα της 6ης Ιουνίου 1822, ο Ψαριανός αγωνιστής Κωνσταντίνος Κανάρης ανατινάζει την τούρκικη ναυαρχίδα του Καρά Αλή, ο οποίος είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στη Σφαγή της Χίου. Μολονότι, οι Τούρκοι εκδικήθηκαν για το θάνατο του Καρά Αλή και την καταστροφή της ναυαρχίδας, ωστόσο το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αποτυχία ανεφοδιασμού του στρατού του Δράμαλη και την ήττα του από τον Κολοκοτρώνη.
Η καταστροφή των Ψαρών έγινε στις 21 και 22 Ιουνίου 1824 όταν καταλήφθηκε το νησί από τον Οθωμανικό στρατό. Όσοι κατάφεραν να επιζήσουν κατέληξαν στα νησιά του Αιγαίου. Το τραγικό αυτό γεγονός ενέπνευσε μερικούς από τους πιο σημαντικούς Έλληνες ποιητές και ζωγράφους, όπως το Διονύσιο Σολωμό, τον Νικόλαο Γύζη, τον Ανδρέα Κάλβο, κ.ά.
Η μάχη του Φτελιού διεξήχθη στα Ψαρά μεταξύ των κατοίκων των Ψαρών και όσων έσπευσαν να βοηθήσουν στον Αγώνα για την αποτίναξη του Οθωμανικού ζυγού από το 1821 και έπειτα, και αποτελεί άλλο ένα γεγονός ηρωισμού και αυτοθυσίας των Ελλήνων.
Ο Ιωάννης Βαρβάκης γεννήθηκε το 1743 στο νησί των Ψαρών. Αρχικά ήταν πειρατής στο Αιγαίο. Η στήριξη από την αυτοκράτειρα της Ρωσίας Αικατερίνης Β’ τον οδήγησε να ασχοληθεί με το εμπόριο χαβιαριού. Υπήρξε μεγάλος χρηματοδότης και υποστηριχτής του Αγώνα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.
Ο Κάμπος της Χίου παρουσιάζει μία ιδιότυπη αρχιτεκτονική ταυτότητα με δάνεια από τη Γενοβέζικη και την Οθωμανική αρχιτεκτονική παράδοση, η οποία διατηρείται μέχρι σήμερα. Στα περιβόλια του δεσπόζουν σήμερα 200 περίπου αρχοντικά τα οποία διατηρούν τα βασικά χαρακτηριστικά τους, παρόλο την φθορά τους από το πέρασμα του χρόνου. Σε κάποια από αυτά, οι ιδιοκτήτες τα ανακαινίζουν και τα συντηρούν δίνοντας ελπίδες και προοπτικές για το μέλλον.
Το μεγαλύτερο χωριό των Μαστιχοχωρίων είναι το μεσαιωνικό Πυργί, το οποίο οφείλει το όνομα του στον μεγάλο και ψηλό πύργο του, γύρω από τον οποίο χτίστηκε το σημερινό χωριό. Χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής του αποτελεί η πολεοδομική του συγκρότηση, η οποία δίνει την εντύπωση ενός λαβύρινθου και η εφαρμογή της τέχνης του ξυστού που απαντάται στα σπίτια και στα κτήρια του χωριού.
Ο Νικόλαος Πλαστήρας ήταν στρατιωτικός και πολιτικός με έντονη δράση σε κρίσιμες περιόδους της νεοελληνικής ιστορίας του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. Στους Τούρκους ήταν γνωστός ως Καρά-Πιπέρ (μαύρο πιπέρι), λόγω του μελαχρινού χρώματος του προσώπου και των νικών του εναντίον τους.
Η Ιερή Μονή του Αγίου Μάρκου βρίσκεται στην κορυφή του όρους Πένθοδος σε απόσταση 15 χλμ., δυτικά της πρωτεύουσας της Χίου. Ιδρύθηκε από τον ασκητή Παρθένιο το 1886. Σήμερα σώζεται η βιβλιοθήκη, το ψηλό καμπαναριό, το εργαστήριο ζωγραφικής, τα κελιά, το τέμπλο, τα παρεκκλήσια και τα κειμήλια της Μονής.
Ο Μητροπολιτικός Ναός της Χίου δεσπόζει δίπλα στη βιβλιοθήκη «Κοραή» και είναι αφιερωμένος στους Άγιους μάρτυρες Μηνά, Βίκτωρα και Βικέντιο που γιορτάζουν στις 11 Νοεμβρίου, ημέρα που συμπίπτει με την απελευθέρωση της Χίου από τους Τούρκους.
O ρουκετοπόλεμος στη Χίο αποτελεί ένα έθιμο το οποίο διεξάγεται κάθε Πάσχα ανάμεσα σε δύο ενορίες του Bροντάδου (4 χλμ. από την πόλη της Xίου), του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας της Eρειθιανής. Μόλις ακουστεί το Χριστός Ανέστη εκατοντάδες ρουκέτες φωτίζουν την νύκτα διασταυρούμενες, δημιουργώντας ένα εντυπωσιακό θέαμα.
Το Οθωμανικό Κοιμητήριο βρίσκεται μπροστά στην πλατεία στο Κάστρο ή Φρούριο της πόλης της Χίου, στο οποίο έχουν ενταφιαστεί εξέχοντες Οθωμανοί αξιωματούχοι από το 1822 έως και το 1890. Το συγκεκριμένο κοιμητήριο έχει κηρυχθεί διατηρητέος ιστορικός χώρος και τα μνημεία του έχουν αναστηλωθεί.
Το Χαμηδιέ ή Μπαϊρακλί Τζαμί βρίσκεται μέσα στο φρούριο της παλιάς πόλης της Χίου, και στα τούρκικα σημαίνει “τζαμί του σημαιοφόρου”. Πρόκειται για ένα ιστορικό τζαμί που χρονολογείται από την Οθωμανική περίοδο στο νησί της Χίου και αποτελεί ένα από τα τρία σωζόμενα τζαμιά του νησιού.
Ο Κάμπος της Χίου, ο οποίος ήταν διαιρεμένος σε μεγάλα κτήματα, υπήρξε το ιδανικό τοπίο για την κατασκευή των αρχοντικών που κοσμούν την περιοχή. Ένα από αυτά είναι το Αρχοντικό Αντουάνικο το οποίο χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα, χάρη στην πρότυπη αναστήλωση που πραγματοποιήθηκε σε αυτό το 2015.
Η πρώτη ελληνική σημαία στη Χίο κατασκευάστηκε από την Ευγενία Μαδιά και υψώθηκε από την ίδια, στο Φρουραρχείο της πόλης στις 11 Νοεμβρίου 1912, κατά την είσοδο του Ελληνικού Στόλου στο λιμάνι. Το ιστορικό αυτό κειμήλιο φυλάσσεται στη Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Χίου Κοραής.
Ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται μέσα στο κάστρο της Χίου και αποτελεί τον κεντρικό Ναό που «κοσμεί» τη συνοικία του Φρουρίου Χίου. Είναι από τους παλαιότερους ναούς της πόλης και υπήρξε διαχρονικός τόπος λατρείας. Σε διάφορες ιστορικές περιόδους λειτούργησε ως καθολική εκκλησία, ως τζαμί και ως ορθόδοξη εκκλησία.
Τα βυρσοδεψεία (ταμπάκικα) βρίσκονται στο βόρειο τμήμα της πόλης της Χίου, στην περιοχή «Ταμπάκικα». Οι νέες συνθήκες που επέβαλε η ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ, ανάγκασαν τα περισσότερα βυρσοδεψεία να κλείσουν, το ένα μετά το άλλο.
Ο Καθεδρικός Μικρασιατικός Ναός του Αγίου Χαραλάμπους κτίστηκε στο Βαρβάσι της Χίου από Μικρασιάτες πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή, μετά τη Μικρασιατική καταστροφή του 1922. Χαρακτηριστικές είναι οι δύο τοιχογραφίες του ναού που αναπαριστούν την ιστορία του ναού και τον ξεριζωμό των Ελλήνων.
Η Βιβλιοθήκη «Αδαμάντιου Κοραή» στη Χίο, στην οποία έχει αποδοθεί το όνομα του δημιουργού της, αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες βιβλιοθήκες στην Ελλάδα. Η δημιουργία της είναι αποτέλεσμα της έντονης επιθυμίας και στήριξης του Αδαμάντιου Κοραή για τη σύστασή της. Σε αυτό συνέβαλλαν οι συνεχείς χρηματοδοτήσεις και αποστολές βιβλίων της αστικής τάξης και των Χιωτών της διασποράς.
Το ιστορικό σχολείο της Βολισσού ανεγέρθηκε μέσα από τη συνεργασία και την επιμονή των ενεργών πολιτών της. Ο θεμέλιος λίθος μπήκε το 1924 και με πολύ εθελοντική εργασία, αγωνίες και κόπους ολοκληρώθηκε το 1932. Από το φθινόπωρο του 2008 το σχολείο φέρει το όνομα του σημαντικού παιδαγωγού Μιχάλη Παπαμαύρου.
Η Χίος αποτελεί έναν από τους παραδοσιακούς ναυτότοπους της Ελλάδας. Αγάλματα αφιερωμένα στους ναυτικούς που χάθηκαν στη θάλασσα βρίσκονται στο Βροντάδο (Αφανής Ναύτης), στην παραλία Μάρμαρο των Καρδαμύλων όπου δεσπόζει ο Καρδαμυλίτης ναυτικός και στην Δασκαλόπετρα όπου βρίσκεται ο Αφανής Ναύτης.
Στο Καστέλλο της Χίου, ακριβώς απέναντι από τα μικρασιατικά παράλια, έφτασαν οι πρώτοι πρόσφυγες από την Κρήνη, το 1922 μετά την Καταστροφή. Ο Ιερός Ναός της Αγίας Παρασκευής του οικισμού ολοκληρώθηκε το 1936, και εκτός από την εικόνα, σε αυτόν φυλάσσονται σκεύη και κειμήλια από τη Μικρά Ασία, καθιστώντας την εκκλησία ένα μουσείο ιστορικής μνήμης.
Το Κινηματοθέατρο ΡΕΞ χτίστηκε σε κεντρικό σημείο της προκυμαίας της πόλης της Χίου το 1936, από τους μηχανικούς Ζωγράφο και Μαράσογλου από την Αθήνα. Η μακρά του ιστορία στο χώρο της ψυχαγωγίας διακόπηκε οριστικά το 1989. Σήμερα έχει κριθεί διατηρητέο κτήριο, χωρίς να αξιοποιείται σύμφωνα με τις χρήσεις που ορίζει το Υπουργείο Πολιτισμού.
Μαστίχα ονομάζεται η φυσική ρητίνη η οποία παράγεται από το μαστιχόδεντρο, μια ποικιλία σχίνου, η οποία καλλιεργείται αποκλειστικά στη Χίο. Η μαστίχα που θα συλλεχθεί ξεραίνεται και στη συνέχεια παραδίδεται στην Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου για περαιτέρω επεξεργασία και διάθεση στην Ελλάδα και διεθνώς.
Η διαχείριση της ρητίνης αποτελεί ένα μακραίωνο γεγονός το οποίο διαμόρφωσε το τοπίο τη νότιας Χίου. Οι πρώτες πληροφορίες για τη συστηματική εκμετάλλευση της μαστίχας ανάγονται στην περίοδο της Γενουάτικης κυριαρχίας. Από το 1938 τη διαχείριση έχει η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου.
Η εθνική αντίσταση ήταν ένα αυθόρμητο δημιούργημα της συντριπτικής πλειοψηφίας του ελληνικού λαού, το οποίο προέκυψε ως ανάγκη διεκδίκησης της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας της πατρίδας. Οι κάτοικοι της Χίου, παρόλες τις αντιξοότητες, εισχώρησαν σε αντιστασιακές ομάδες, σημειώνοντας σημαντική συμβολή στον αγώνα για την απελευθέρωση του νησιού.
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής της Χίου (1941- 1944) οι Χιώτες πολέμησαν με αυτοθυσία και απαράμιλλο θάρρος τα πάνοπλα στρατεύματα των κατακτητών. Η θυσία όλων όσων έχασαν τη ζωή τους για την ελευθερία αποτελεί μήνυμα ενότητας και αντίστασης για τις επόμενες γενιές.
Ο μεγαλοπρεπής Καθεδρικός Ναός του Αγίου Νικολάου, ο οποίος αποτελεί τον προστάτη του νησιού και των θαλασσινών έχει χτιστεί το 1952 και δεσπόζει στο κέντρο του οικισμού.
Οι Μύλοι στα Ταμπάκικα της Χίου βρίσκονται στο βόρειο μέρος της πόλης. Η κατασκευή τους συνδέεται με τα γειτονικά βυρσοδεψεία και το αντικείμενό τους ήταν η πολύπλοκη επεξεργασία των δερμάτων.
Η Ακαδημία Εμπορικού Ναυτικού (ΑΕΝ) της Χίου αποτελεί το αρχαιότερο εκπαιδευτικό ίδρυμα της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης της Χίου και είναι μια από τις σημαντικότερες εκπαιδευτικές δομές της Ελλάδας που στοχεύει στην εκπαίδευση αξιωματικών για το εμπορικό ναυτικό της Ελλάδας.
Ο Αριστείδης Γλύκας (1870-1940) ήταν αυτοδίδακτος λαϊκός ζωγράφος, ο οποίος σε ηλικία 37 ετών αποφασίζει να ασχοληθεί επαγγελματικά με τη ζωγραφική καραβιών, ιστιοφόρων και ατμόπλοιων. Συλλογή των πινάκων του εκτίθενται στο Ναυτικό Μουσείο Οινουσσών.
Το 1ο Γυμνάσιο Χίου στεγάζεται σε ένα νεοκλασικό διατηρητέο κτήριο στο κέντρο της πόλης και είναι από τις πρώτες σχολές του νεότερου ελληνισμού που παρείχε ανώτερη μόρφωση. Στη Σχολή λειτούργησε εμπορικό τμήμα, ανοίγοντας το δρόμο για την μεταγενέστερη ίδρυση της εμπορικής Σχολής της Χίου, ενώ η αρχαιολογική συλλογή που φιλοξενήθηκε σε αυτό αποτέλεσε τη βάση του Αρχαιολογικού Μουσείου Χίου.
Η Ιερά Μονή Μουνδών είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Αγ. Ιωάννη του Πρόδρομου και βρίσκεται σε ένα υψόμετρο 300 μ., κοντά στο χωριό Διευχά. Η Μονή έχει χαρακτηριστεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο και αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα θρησκευτικά ιδρύματα της Χίου.
Η σούμα αποτελεί παραδοσιακό ποτό της Χίου. Η παρασκευή του γίνεται από τη ζύμωση φρούτων που περιέχουν σάκχαρα. Τα στάδια αφορούν την ανάμειξη, τη ζύμωση και την απόσταξη. Η παραγωγή σούμας σήμερα πραγματοποιείται στη Χίο από παραγωγούς σύκων, οι οποίοι ακολουθούν παραδοσιακές συνταγές.
Η Δημοτική Βιβλιοθήκη των Ψαρών, η οποία λειτουργεί και ως Κέντρο Νεότητας, είναι αφιερωμένη στην μνήμη του Ψαριανού αγωνιστή Κωνσταντή Κοτρόζου. Διαθέτει 9.000 τίτλους βιβλίων, αναγνωστήριο, αίθουσα προβολών οπτικοακουστικού υλικού ενώ υπάρχει και αίθουσα ηλεκτρονικών υπολογιστών και Internet.
Ο Κάμπος της Χίου είναι μια ημιαγροτική περιοχή εντός των ορίων της πόλης της Χίου, το μοναδικό αγρο-οικοσύστημα στην Ελλάδα που συνδυάζει πλούσια περιβόλια με Γενοβέζικα αρχοντικά, εκκλησίες και δείγματα τοπικής αρχιτεκτονικής. Η ένταξη του οικισμού στα 7 απειλούμενα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς, κάνουν επιτακτική την ανάγκη για υλοποίηση άμεσων δράσεων.
